Helena Kowalczykowa - aktorka, która "nie występowała w napisach"

7 sierpnia to dzień, w którym świat filmu i teatru poniósł ogromne straty: 28 lat temu zmarła jedyna w swoim rodzaju Kalina Jędrusik, rok później odszedł filmowy król Jan Sobieski – Mariusz Dmochowski. Natomiast równo 20 lat temu dobiegło końca życie Heleny Kowalczykowej.

 

Helena Kowalczykowa jako babcia Franka w "Czarnych Stopach". Fot. IMDb.com

O ile sylwetki Kaliny Jędrusik i Mariusza Dmochowskiego są kojarzone przez większość miłośników sztuki, o tyle z uświadomieniem sobie, kim była Helena Kowalczykowa mogą być niejakie problemy. A Kowalczykowa to aktorka. Urodziła się 25 lutego 1907 roku w Kossowie Podlaskim (na terenie ówczesnej ukraińskiej republiki radzieckiej, dziś w granicach Polski). Od najwcześniejszych lat życia marzyła o tym, by zostać aktorką, z czym nie chcieli się pogodzić jej rodzice, uznający ten zawód za nieodpowiedni dla panienek z dobrych domów. Dziewczyna postawiła jednak na swoim: w 1924 roku ukończyła kursy dramatyczne w Moskwie. W latach 30. grała w Wołyńskim Teatrze Objazdowym w Łucku, gdzie poznała swego późniejszego męża Edwarda Kowalczyka, aktora, z którym później grała w teatrach: bydgoskim i lubelskim. Tuż przed wojną trafili do teatru w Katowicach. Później Edward Kowalczyk zaangażował się w działalność konspiracyjną, a Helena w 1944 roku znalazła się w teatrze I Armii Wojska Polskiego w Lublinie. Po wyzwoleniu Kowalczykowie przenieśli się do Warszawy. Edward związał się w Teatrem Polskim, gdzie grał do emerytury w 1973 roku (zmarł 5 lat później). 

Helena Kowalczykowa w Warszawie trafiła w 1947 roku do zespołu Teatru Klasycznego, a dwa lata później związała się z Teatrem Współczesnym. Występowała w nim do 1982 roku, w którym to przeszła na emeryturę. Ostatecznie pożegnała się ze sceną przy Mokotowskiej 13 rolą Mechanicznej w awangardowym przedstawieniu Janusza Wiśniewskiego „Walka karnawału z postem” (premiera: 31.01.1984 r.). Wcześniej zagrała tu wiele ról – przeważnie drugoplanowych i epizodycznych – m.in. służącą w „Dziadach kowieńskich” i „Grach kobiecych”, Przekupkę w „Rzeczy Listopadowej”, Chłopkę w Pastorałce”, Kobietę z koszykiem w „Macbecie” Ionesco czy Ofiarę Żołdackiej Swawoli w „Operze za trzy grosze” w reżyserii Konrada Swinarskiego. 

 

Helena Kowalczykowa i Wacław Kowalski w serialu "Dom". Fot. Wojciech Uss/Filmoteka Narodowa

Na dużym ekranie Helena Kowalczykowa zadebiutowała mając 65 lat – pojawiła się jako Paraciowa, sąsiadka głównego bohatera w filmie „Poślizg” Jana Łomnickiego. Ten sam reżyser po latach da jej największą bodaj w jej karierze rolę – Lermaszewską, matkę Henia (Zbigniew Buczkowski) w serialu „Dom”. Większość jednak jej filmowych i serialowych wcieleń miało – podobnie jak w teatrze – charakter drugoplanowy lub epizodyczny. Helena Kowalczyk to aktorka, w której filmografii sporządzonej przez nieoceniony portal filmpolski.pl najczęściej pojawia się dopisek „nie występuje w napisach”. Tak było m.in. w przypadku jej udziału w „Zabij mnie glino”, „Och, Karol”, „07 zgłoś się”, „Siedem życzeń”, „Filip z konopi”, „Noce i dnie”, „Ballada o Januszku”. Znamienne są określenia ról Kowalczykowej: staruszka karmiąca gołębie pod kolumną Zygmunta w „Krótkim filmie o zabijaniu”, niania w „Komediantce”, kasjerka w „Człowieku z żelaza”, internowana w „Jeziorze Bodeńskim”. Babcie, sąsiadki, gospodynie, nianie, kucharki, chłopki – to była jej domena. Mimo malutkich rólek zawsze jednak Kowalczykowa był zauważona przez widza. Sprawiała to jej charakterystyczna korpulentna postura i rozpoznawalny nawet z zamkniętymi oczyma. Nie inaczej było w przypadku spektakli Teatru Telewizji. W jednym z nich, noszącym tytuł „Ostry dyżur” Helena Kowalczykowa zagrała z Kaliną Jędrusik i Mariuszem Dmochowskim. Zmarła tego samego dnia, co oni, w 1999 roku. Spoczęła u boku męża na Cmentarzu Bródnowskim w Warszawie.